Marxen doktrinak mundu zibilizatu osoan zehar zientzia burges guztiaren (ofiziala zein liberala) etsaitasunik handiena eta gorrotoa pizten du, marxismoa "sekta kaltegarri" moduko zerbait balitz bezala ikusten duelarik. Eta ezin daiteke beste jarrerarik espero, klase arteko borroka oinarritzat duen gizarte batean ezin baitaiteke gizarte zientzia "inpartzialik" egon. Era batean zein bestean, zientzia ofizial eta liberal guztiek soldatapeko esklabotza babesten dute, marxismoak bere aldetik errukigabeko gerra azaldu dionean esklabotza horri.
Soldatapeko esklabotzadun gizarte batean zientzia inpartziala izan dadila espero izatea, langileen soldatak igo ahal izateko, kapitalaren mozkinak murriztea proposatuta, fabrikatzaileen aldetik inpartzialtasuna espero izatea bezain absurdu gizajoa izango litzateke.
Soldatapeko esklabotzadun gizarte batean zientzia inpartziala izan dadila espero izatea, langileen soldatak igo ahal izateko, kapitalaren mozkinak murriztea proposatuta, fabrikatzaileen aldetik inpartzialtasuna espero izatea bezain absurdu gizajoa izango litzateke.
Areago oraindik. Filosofiaren historiak eta gizarte zientziaren historiak argi eta garbi azaltzen dute marxismoan ez dagoela ezer "sektakeriaren" itxura duenik, doktrina fanatikoa izatearen zentzuan, higiezina, mundu zibilizazioak jarraitutako garapen bide nagusiaren bazterretik sortua. Aitzitik, Marxen bikaintasuna, hain zuzen, gizateriaren aitzindarizko pentsamenduak jadanik formulatutako korapiloei erantzuna eman izatean datza. Haren doktrina, filosofia, politika ekonomian eta sozialismoan izan diren ordezkari nagusien doktrinen jarraipen zuzen eta hurbil moduan jaio zen.Marxen doktrina guztiz ahaltsua da zehatza delako. Osoa eta harmonikoa, gizakiei munduaren ikusmolde biribila eskaintzen die, edozein sineskeria, erreakzio eta zapalketa burges ororen defentsarekin bateragaitza. Marxismoa gizadiak XIX mendean sortu zuen bikainenaren oinorde zuzena da: filosofia alemaniarra, ekonomia politiko ingelesa eta sozialismo frantsesa.Laburki geratuko gara marxismoaren hiru iturri eta, aldi berean, atal osagarri diren hauetan.
I
Marxismoaren filosofia materialismoa da. Europako historia modernoan zehar, eta bereziki Frantzian XVIII mendearen bukaeran, Erdi Aroko hondakin guztien aurkako bataila erabakigarria garatu zen lekuan, idei eta instituzioetan errotutako feudalismoaren aurkako bataila, materialismoa filosofia kontsekuente bakarra zela agertu zen, natur zientziek erakusten duten guztiarekin bat, sineskeriaren, hipokrisiaren, eta abarren, etsai. Horregatik, demokraziaren arerioek beren indar guztiak tematu zituzten materialismoa birrintzeko, belzteko, "gezurtatzeko" saiakeran, eta idealismo filosofikoaren forma ezberdinen defentsan jardun ziren, era batera zein bestera, erlijioaren defentsara mugatzen dena beti.
Marx eta Engelsek gogor defendatu zuten materialismo filosofikoa eta hamaika bider azaldu zuten oinarri horretatik aldentzeak suposatzen zuen akatsa. Engelsen iritziak argi eta zehatz agertzen dira berak idatzitako Ludwig Feuerbach eta Anti-Dühring lanetan, — manifestu komunistarekin batera — klase kontzientziadun langileen ohe-liburuak.
Baina Marx ez zen XVIII mendeko materialismoan gelditu, are gehiago, maila goragoko batera garatu egin zuen. Alemaniar filosofia klasikoaren lorpenekin aberastu zuen, Hegelen sistemarekin bereziki, bere bidetik, Feuerbachen materialismoa eman zuen sistemarekin. Lorpen hauetariko nagusiena dialektika da, hau da, garapenaren teoria bere formarik osatuenean, sakona eta aldebatekotasunez librea, materia etengabeko garapenean erakusten digun giza ezagutzaren erlatibotasunari buruzko doktrina. Natur Zientzietan egindako aurkikuntza berri-berriak — radioa, elektroiak, elementuen eraldaketa — Marxen materialismo dialektikoaren egiaztapen miresgarriak dira, filosofo burgesen doktrinen eta beren gainbeherako idealismo zaharrerantzko itzulera "berrien" gogoz kontra.
Marxek materialismo filosofikoa sakondu eta erabat garatu zuen, eta naturari buruzko ezagutza gizarteari buruzko ezagutzara hedatu zuen. Marxen materialismo historikoa pentsamendu zientifikoaren itzelezko lorpen bat da. Garai hartara arte, historia eta politikari buruzko ikuspuntuetan nagusi diren kaos eta bidegabekeriaren ondotik, zoragarriki osoa eta harmoniatsua den teoria zientifiko bat etorri zen, indar produktiboen garapenaren ondorioz, gizarte bizitza sistema batetatik beste goreneko bat sortzen dela erakusten digun teoria; adibidez, nola feudalismotik, kapitalismoa jaiotzen den erakusten diguna.
Hala nola gizakiaren ezagutzak natura islatzen duen (hau da, materia etengabeko garapean), gizakiagandik at existitzen dena, gizakiaren gizarte ezagutzak (hau da, ikusmolde eta doktrina filosofiko, erlijioso, polítiko eta abar ezberdinak) gizartearen erregimen ekonomikoa islatzen du. Instituzio politikoak euskarri ekonomikoaren gainean eraikitzen diren gainegiturak dira. Era honetara, adibidez, ikus dezakegu Europako Estatu modernoen molde polítiko ezberdinak proletalgoaren gaineko burgesiaren menderatzea indartzeko balio dutela.
Marxen filosofia materialismo filosofiko bukatu bat da, gizadiari, eta langile klaseri batez ere, jakintzaren arma boteretsua eman diona.
II
Behin baieztatuta gainegitura politikoa erregimen ekonomikoan duela oinarria, honen gainean eraikitzen dela, Marx sistema ekonomiko haren ikerketa zehatzari gogor lotu zen. Marxen lan nagusia, Kapitala, gizarte modernoaren erregimen ekonomikoari buruzko ikerketa da, gizarte kapitalistarena.
Marxen aurretiko ekonomia politiko klasikoa Ingalaterran sortu zen, herri kapitalistarik garatuenean. Adam Smith eta David Ricardok, erregimen ekonomikoari buruzko beren ikerkuntzetan, balioa lanaren emaitza dela adierazten duen teoriaren oinarriak ezarri zituzten, Marxek haien lana jarraitu zuen; teoria hura hertsiki egiaztatu eta era egokian garatu zuen; Merkantzia ororen balioa, gaia bera ekoizteko gizartean beharrezkoa den lan denbora kopuruaren arabera zehaztua dela erakutsi zuen.Ekonomilari burgesek objektuen arteko harremanak ikusten zituzten lekuetan (merkantzia bat beste baten trukean), Marxek pertsonen arteko harremanak aurkitu zituen. Merkantzien elkartrukeak ekoizleen merkatuaren bidez ezarritako lotura adierazten du. Dirua, ekoizleen bizitza ekonomiko osoa unitate bakarrean tinko lotzen duenez, lotura hau gero eta estuagoa egiten dela esan nahi du. Kapitala lotura honen ondorengo garapena adierazten du: gizakiaren lan indarra merkantzia bihurtzen da. Soldatapeko langileak bere lan indarra saldu egiten dio lurraren jabeari, lantegiarenari, lanabesen jabeari. Langileak lanegunaren zati bat erabiltzen du bere eta bere familiaren mantenuaren kostua betetzeko (soldata); lanegunaren beste zatian dohain egiten du lan, kapitalistak jasoko duen plusbalioa sortzen, irabazien iturri, klase kapitalistaren aberastasunaren iturria.
Plusbalioaren teoria Marxen teoria ekonomikoaren funtsa da.
Langilearen lanak sortutako kapitalak, langilea zapaltzen du, jabe txikiak porrotera daramatza eta langabetu armada bat sortzen du. Industrian, produkzio handiaren garaipena berehala ikus daiteke, baina nekazaritzan ere gertakari bera antzematen da, nekazaritza kapitalista handiaren nagusigoa areagotzen den lekuan, makineriaren erabilpenak gora egiten du, eta nekazal ekonomia, moneta-kapitalak harrapatua, ahulduz doa eta bere teknika atzeratuak direla medio, porrot egiten du. Nekazaritzan, ekoizpen txikiaren gainbehera beste era batetara ematen da, baina ukaezina da ematen dela.
Ekoizpen txikia zanpatuz, kapitalak lanaren produktibitatea haztarazi egiten du eta ondorioz monopolio egoera sortarazten du kapitalista handien elkarteen eskuetan. Produkzio berak ere, gero eta izaera sozial handiagoa hartuz doa — ehunka mila eta milioika langile batera loturik organismo ekonomiko kolektibo batean —, kapitalista taldetxo bat lan kolektibo horrek sortutako ekoizpenaz jabetzen den bitartean. Ekoizpenaren anarkia, krisiak, merkatuak lortzeko lasterketa larriak eta populazio masen biziraupenerako baliabide eskasia areagotzen dira.
Kapitalarenganako langileen mendekotasuna areagotuz, sistema kapitalistak baterako lan indar handia sortzen du.
Marxek kapitalismoaren garapena ikertu egiten du merkatu ekonomiaren lehenengo hastapenetatik, truke sinpletik, bere azalpen garatuetara, produkzio handira arte.
Eta herri kapitalista ororen, zahar eta berri, esperientziak, argi eta garbi azaltzen dio, urtez urte, gero eta langile kopuru handiagoari, Marxen doktrina honen egia.
Kapitalismoak mundu osoan zehar garaitu du, baina garaipen hau, kapitalaren gaineko lanaren garaipenaren atarikoa besterik ez da.
III
Feudalismoa kanporatu eta munduan zehar gizarte kapitalista "askea" sortu zenean, berehala bistaratu zen askatasun hori herri langilearen gaineko zapalkuntza eta esplotazio sistema berria inplikatzen zuela. Zapalkuntza horren isla eta kontrako protesta moduan behingoan, doktrina sozialista ezberdinak sortu ziren. Alabaina, hasierako sozialismoa sozialismo utopiko bat zen. Gizarte kapitalista kritikatzen zuen, gaitzesten zuen, madarikatzen zuen, bere suntsiketarekin amets egiten zuen, goreneko erregimen bat susmatzen zuen, eta esplotazioaren moraltasun faltaz aberatsak konbentzi zitezen ahaleginak egiten zituen.
Baina sozialismo utopikoak ezin zuen konponbide zuzena erakutsi. Ezin zuen kapitalismoaren azpiko soldatapeko esklabotzaren benetako izatea azaldu, ezin zituen kapitalismoaren garapen legeak aurkitu, eta ezta ere azaldu zein gizarte indar izango zen sortzaile, gizarte berri baten sortzaile.
Bitartean Europa osoan zeharreko iraultza istilutsuek, eta bereziki Frantzian, feudalismoaren erortzea lagundu zuten, morrontzarena, gero eta era nabariagoan erakusten zuten garapen ororen oinarrian klase arteko borroka zegoela, bere indar eragilea zela.
Klase feudalaren gaineko askatasun politikoaren garaipen bat bera ere ez zen lortu erresistentzia etsiturik gabe. Herrialde kapitalista bat bera ere ez zen sortu oinarri gutxi gora behera libre edo demokratikoen gainean, gizarte kapitalista osatzen duten klase ezberdinen arteko borroka krudelik gabe.
Marxen abilezia munduaren historiak erakusten duen konklusioa ondorioztatzen lehena izatean datza eta kontsekuenteki, ikasitakoa aplikatzean. Klase arteko borrokaren doktrina da emaitza hura.
Gizakiak beti izan dira, politikan, norbere eta besteren iruzurren biktima inozoak, eta izaten jarraituko dute, esaldi, deklarazio eta hitz moral, erlijioso, politiko eta sozialen azpian dauden klase interesak, bata edo bestearenak, aurkitzen ikasten ez duten bitartean. Erreforma eta hobekuntzen alde egiten dutenak, zaharraren aldekoen artetik iruzurra besterik ez dute jasoko, instituzio zahar oro, basatia eta ustela iruditu arren, klase menperatzaile jakin batzuen indarrari esker mantentzen dela ulertzen ez duten bitartean. Eta klase horien erresistentzia gainditzeko, era bakarra dago: inguratzen gaituen gizartean bertan, zaharra aurrean eramateko eta berria sortzeko kapaz izan daitezkeen — eta, beren gizarte egoera dela eta, izan beharra duten — indarrak topatu, eta indar horiek borrokarako hezi eta antolatu.
Marxen materialismo filosofikoak soilik agertu zion proletalgoari gaur arteko klase zapaldu guztiak galduta ibili ziren espiritu-esklabotzatik nola irten. Marxen teoria ekonomikoak soilik azaldu zuen proletalgoaren benetako egoera kapitalismoaren erregimen orokorraren barnean.
Mundu osoan zehar, Ipar Amerikatik Japoniaraino eta Suediatik Hego Afrikaraino, proletalgoaren erakunde askeak ugalduz doaz. Hau, bere klase borroka aurrera eramanez, heziz eta trebatuz doa, gizarte burgesaren aurreiritziak eranzten ditu, gero eta kohesio handiagoa eskuratzen du eta bere garaipenen hedadura neurtzen ikasten du, indarrak egonkortzen ditu eta erremediorik gabe handitu egiten da.
1913ko martxoan, Prosveschenie («Ilustrazioa») aldizkariko 3. alean argitaratua.
Itzultzailea: EHK - Euskal Herriko Komunistak
[Gaztesarea.net webgunetik hartua]
